„Bezpieczne dziedzictwo kultury” – eksperckie Forum w Krakowie

Ostatnie lata wyraźnie pokazały jak ważna jest dbałość o dziedzictwo i kulturę. Spotkania dotyczące bezpieczeństwa dziedzictwa kulturowego odbywają się od kilkunastu lat. Dziś okazało się, że to, o czym mówiliśmy teoretycznie i co ćwiczyliśmy punktowo, stało się rzeczywistością. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego widzi konieczność przekształcenia wniosków z debat w stałe i systemowe działanie. To jeden z priorytetów polskiego rządu. Objęliśmy prezydencję w Radzie Unii Europejskiej pod hasłem: "Bezpieczeństwo, Europo!". Bezpieczeństwo to dotyczy również tego, co najcenniejsze, czyli dziedzictwa narodowego - mówiła Hanna Wróblewska, ministra kultury i dziedzictwa narodowego otwierając Forum.

"Bezpieczne dziedzictwo kultury - europejskie wyzwania wojenne i kryzysowe"

Celem Forum była wymiana doświadczeń oraz najlepszych praktyk ekspertów w zakresie ochrony dziedzictwa kultury zagrożonego katastrofami naturalnymi i cywilizacyjnymi, konfliktami zbrojnymi, terroryzmem oraz nielegalnym handlem dobrami kultury. Forum stanowiło także okazję do zaprezentowania wkładu Polski w ochronę dziedzictwa kultury, m.in. poprzez przypomnienie sylwetek prof. Jana Zachwatowicza i prof. Karola Estreichera, którzy odegrali kluczową rolę w ratowaniu zbiorów podczas II wojny światowej i w czasach powojennej odbudowy.

W wydarzeniu wzięli udział eksperci zajmujący się ochroną dziedzictwa kultury i zarządzania kryzysowego z Polski oraz państw Unii Europejskiej i Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności, w tym m.in. z Finlandii, Estonii, Łotwy, Czech, Ukrainy, Szwecji i Francji. Obecni byli także przedstawiciele Ukrainy, która na co dzień doświadcza świadomego i celowego niszczenia kulturowego dziedzictwa. W gronie zaproszonych gości znaleźli się również dyrektorzy generalni Grupy Wyszehradzkiej (V4), przedstawiciele instytucji kultury, muzeów, bibliotek, archiwów, służb ratowniczych i mundurowych oraz straży pożarnej.

W ramach wydarzenia odbyły się trzy sesje:

• I sesja - "Dziedzictwo w obliczu wojny informacyjnej i konfliktów zbrojnych", połączona z dyskusją panelową

Forum odbywa się w ramach Polskiej Prezydencji w Radzie Unii Europejskiej, której hasłem jest bezpieczeństwo. Dlatego też podczas wydarzenia nie może zabraknąć spotkań, dyskusji, prezentacji stanowisk oraz przedstawienia wniosków i propozycji w obszarze bezpieczeństwa dziedzictwa kultury, znaczenia kultury dla narodów Europy, nośnika tradycji i tożsamości. Przygotowując program merytoryczny Forum eksperci szczególną uwagę skupili na potrzebie nowego spojrzenia oraz podejścia do ochrony dziedzictwa materialnego i niematerialnego w świetle tragicznych doświadczeń wojny w Ukrainie. Ważne było także uwzględnienie nowych wyzwań i zagrożeń hybrydowych oraz informacyjnych, jak też coraz licznej pojawiających się zagrożeń kryzysowych dla wspólnego dziedzictwa kultury Europy - mówił Krzysztof Sałaciński, radca ds. koordynacji ochrony dóbr kultury w czasie zagrożeń i wojny w MKiDN, prezes Polskiego Komitetu Błękitnej Tarczy podczas wprowadzenia do sesji.

Sytuację instytucji kultury, w tym muzeów, wobec zagrożeń informacyjnych i wojny hybrydowej przedstawiła dr hab. Dorota Folga-Januszewska, zastępczyni dyrektora Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.

Ważne jest powołanie grupy wyspecjalizowanych ekspertów upoważnionych do działań w instytucjach publicznych, a także opracowanie procedur pomocowych wraz z centralnym finansowaniem tych działań. Z kolei utworzenie obszarów tzw. "trwałej pamięci" jako awaryjnych macierzy, umożliwiłoby przenoszenie danych w zagrożeniu. Bardzo istotne będzie również powołanie zespołu reprezentującego instytucje kultury ds. legislacji procesów przeciwdziałających dezinformacji, kradzieży czy naruszaniu danych, równolegle ze szkoleniem pracowników w tym zakresie. Wypełnienie tych postulatów powinno być traktowane jako warunek służący zabezpieczeniu instytucji kultury wobec zagrożeń informacyjnych i wojen hybrydowych - wskazała dr hab. Dorota Folga-Januszewska.

O ochronie niematerialnego dziedzictwa jako elementu bezpieczeństwa narodowego i europejskiego mówiła dr hab. Hanna Schreiber, adiunktka w Wydziale Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego oraz kierowniczka Katedry UNESCO ds. publicznych i globalnych procesów zarządzania niematerialnym dziedzictwem kulturowym.

Bezpieczeństwo kulturowe w wymiarze narodowym oznacza warunki, w których społeczeństwo może utrwalać i pielęgnować wartości decydujące o jego tożsamości, a jednocześnie swobodnie czerpać z doświadczeń i osiągnięć innych narodów. W ramach działań z zakresu ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego każde państwo-strona dąży do zapewnienia jak najszerszego udziału wspólnot, grup oraz jednostek, które tworzą, zachowują i przekazują następnym pokoleniom takie dziedzictwo. Spośród 667 pozycji na Liście reprezentatywnej niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości UNESCO ze 146 krajów na całym świecie, 27 państw członkowskich Unii Europejskiej ma 156 wpisów. Czyni ją to wiodącą międzynarodową organizacją międzyrządową w tym zestawieniu - podkreśliła dr hab. Hanna Schreiber.

Kwestie związane z odpowiedzialnością za świadome atakowanie i niszczenie dziedzictwa kulturowego przedstawił dr hab. Marcin Marcinko, adiunkt w Katedrze Prawa Międzynarodowego Publicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz przewodniczący Komisji ds. Upowszechniania Międzynarodowego Prawa Humanitarnego przy Zarządzie Głównym Polskiego Czerwonego Krzyża.

Omawiając działania związane z odpowiedzialnością za świadome atakowanie i niszczenie dziedzictwa kulturowego należy zwrócić uwagę na wzmocnienie mechanizmów egzekwowania odpowiedzialności karnej i nieuchronności kary. Wymienię tu m.in. współpracę z komisją ds. ustalania faktów czy wprowadzenie odpowiedzialności podmiotów niepaństwowych. Istotną rolę powinny pełnić także sankcje wobec podmiotów odpowiedzialnych za niszczenie dziedzictwa kulturowego oraz zintensyfikowane szkolenia i działania edukacyjne dla personelu wojskowego, uczestniczącego w operacjach pokojowych. Ważnym aspektem, który łączy te wszystkie kroki, jest przyjęcie Konwencji o zapobieganiu i karaniu świadomego niszczenia dziedzictwa kulturowego - zaznaczył dr hab. Marcin Marcinko.

Podczas dyskusji panelowej, której moderatorką była dr Paulina Florjanowicz, dyrektorka Narodowego Instytutu Muzeów, eksperci z Finlandii, Estonii, Łotwy i Czech podzielili się swoimi doświadczeniami w zakresie wsparcia ich państw dla dziedzictwa kulturowego w Ukrainie.

• II sesja - "Ochrona najcenniejszego dziedzictwa kultury"

Uczestnicy Forum mieli okazję wziąć udział w praktycznych warsztatach dotyczących ochrony i ewakuacji zbiorów Zamku Królewskiego na Wawelu. Eksperci przedstawili procedury demontażu, pakowania oraz relokacji wybranych obiektów do bezpiecznych przestrzeni, a także metody przygotowania do ewakuacji poza muzeum. Przedstawiono m.in. specjalistyczny namiot pneumatyczny oraz unikalny kontener do ewakuacji dóbr kultury. Pozwoliło to uczestnikom zdobyć praktyczną wiedzę na temat zabezpieczania dziedzictwa kulturowego w sytuacjach kryzysowych.

• III sesja - "Dziedzictwo kultury wobec kryzysów i zagrożeń pożarowych", połączona z dyskusją panelową

Podczas sesji przedstawione zostały wyzwania w zakresie ochrony dóbr kultury w aspekcie wdrażania Ustawy o ochronie ludności i obrony cywilnej w Polsce. Zwrócono uwagę na rolę Państwowej Straży Pożarnej w ochronie dóbr kultury w obliczu zagrożeń kryzysowych.

Uczestnicy Forum wzięli też udział w wizytach studyjnych w najważniejszych instytucjach dziedzictwa Krakowa, w tym w Zamku Królewskim na Wawelu, Muzeum Narodowym w Krakowie i jego oddziale Muzeum Książąt Czartoryskich oraz Bazylice Mariackiej. Szczególnym wydarzeniem było uroczyste otwarcie Ołtarza Wita Stwosza po zakończonych pracach konserwatorskich.

Forum "Bezpieczne dziedzictwo kultury - europejskie wyzwania wojenne i kryzysowe" na stronie Polskiej Prezydencji w Radzie UE

Program kulturalny Polskiej Prezydencji w Radzie UE

Pokaż poprzednie zdjęcia Pokaż nestępne zdjęcia