Terugblik op deskundigenbijeenkomst over asielwetsvoorstellen

Milo Schoenmaker van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) zei te verwachten dat beide wetsvoorstellen leiden tot een langer verblijf in de opvang, waardoor meer opvangplekken nodig zijn. Asielzoekers met een B-status zullen in veel gevallen een procedure bij de rechter starten om een A-status te ontvangen. Asielzoekers hebben gedurende die periode recht op opvang, waardoor het systeem verstopt raakt. Een stabiele financiering van het opvangsysteem is nodig. Of er nu veel of weinig mensen in Nederland asiel aanvragen, er zullen altijd opvangplekken nodig zijn. In deze context werd ook de motie-Dittrich (D66) c.s. over stabiele financiering van de IND en het COA in de Voorjaarsnota 2025 (36.600 XX, J) genoemd.

Rhodia Maas van de Immigratie- en naturalisatiedienst (IND) zei dat de snelheid van de genoemde hervormingen de IND, de ketenpartners en ook de asielzoeker zelf voor ongekende uitdagingen plaatst. De IND onderschrijft de noodzaak van verandering, maar noemt snelle besluitvorming belangrijk om zo snel mogelijk te beginnen met de implementatie. Maas noemde het Europese Asiel- en migratiepact, dat op 12 juni 2026 in werking treedt en inhoudelijk overlapt met de asielwetsvoorstellen. Uit de uitvoeringstoetsen die het IND liet uitvoeren, blijkt dat uit beide wetsvoorstellen veel extra werk voortvloeit, al zag Maas ook enkele pluspunten (afschaffen dwangsom en voornemenprocedure).

Kees van Rooij, burgemeester en lid van de Tijdelijke Commissie Asiel & Migratie van de VNG, stelde dat de twee asielwetsvoorstellen de druk op de lokale uitvoering vergroten, zonder overtuigende onderbouwing dat deze wetsvoorstellen de druk op voorzieningen zullen verminderen. De VNG wil aandacht voor de uitvoering: gemeenten signaleren dat de beperkte consultatie het zicht op uitvoerbaarheid vertroebelt. Gemeenten maken momenteel een pas op de plaats, ook omdat onduidelijk is of de Spreidingswet wordt ingetrokken of niet. De VNG worstelt met stagnatie, tegenstrijdig beleid en gebrek aan bestuurlijke dekking.

Karin Krukkert, portefeuillehouder vreemdelingenzaken, migratiecriminaliteit en mensenhandel bij de politie, gaf aan dat de politie niet is geconsulteerd over het wetsvoorstel Tweestatusstelsel. Krukkert denkt niet dat de druk op de keten en opvang minder wordt door de asielwetsvoorstellen. Er zijn toenemende spanningen in de samenleving over migratie, daarvan heeft de politie direct last. De wetsvoorstellen zijn onvoldoende duidelijk over strafbaarheid van illegaliteit. De politie heeft zorgen over de uitvoering hiervan, de taakafbakening, prioritering en de inzet van schaarse politiecapaciteit.

Liesbeth Huijzer van de Inspectie Justitie en Veiligheid benadrukte de risico's van de snelheid van deze wetgevingstrajecten. Onder grote politieke druk zijn eerder veranderingen doorgevoerd, die niet effectief zijn gebleken. Bij de asielwetten hebben betrokken organisaties onvoldoende ruimte gekregen voor uitvoeringstoetsen, terwijl die essentieel zijn. Daarnaast staan er vanaf 2027 enorme bezuinigingen gepland. Hierdoor kunnen tegenvallers van nieuw beleid niet worden opgevangen. De wetsvoorstellen bevatten verder volgens de inspectie risicovolle aannames over de daling van de instroom van asielzoekers. Er ligt nog een enorme werkvoorraad wat asielprocedures betreft en de verwachting is dat die niet wordt opgelost met de asielwetsvoorstellen.

Myrthe Wijnkoop van VluchtelingenWerk noemde de asielwetsvoorstellen impactvol en complex, deels vanwege de samenhang met het Asiel- en migratiepact. Met een 'last minute' amendement is de afschaffing van de rechterlijke dwangsom in het Asielnoodmaatregelenwetsvoorstel terechtgekomen, zei zij. Wijnkoop noemde het amendement onrechtmatig. Waarborgen zijn belangrijk, VluchtelingenWerk ziet de grote achterstanden, maar inkorten van de procedures kan ten koste gaan van de zorgvuldigheid. Vluchtelingen moeten hun verhaal kunnen doen. Spelregels kunnen niet worden aangepast tijdens het spel. Een juridisch doolhof dreigt hierdoor en het zorgt voor onrust in het proces.

Volgens Tanno Klijn, bestuurder bij Nidos (Jeugdbescherming voor vluchtelingen), is het belang van kinderen in de asielwetsvoorstellen onvoldoende afgewogen. Daarnaast ontbreekt overgangsrecht, iets waar verschillende andere sprekers ook op wezen. De wetsvoorstellen verergeren de onzekerheid en de wachttijd. Het afschaffen van de permanente verblijfsvergunning kan leiden tot continue onzekerheid bij minderjarigen. De aanvullende voorwaarden voor nareis zijn ook schadelijk, pas twee jaar na toekenning van de verblijfsvergunning kunnen minderjarigen een aanvraag voor gezinshereniging doen. Dan hebben ze een groot deel van hun jeugd zonder ouders door moeten brengen. Uit onderzoek blijkt dat dit schadelijk is voor de ontwikkeling en het welzijn van kinderen als zij langdurig gescheiden zijn van hun ouders.

Rick Lawson van het College voor de Rechten van de Mens vroeg aandacht voor de mensenrechtelijke aspecten van de asielwetsvoorstellen. Er is een aantal punten van zorg: de leefbaarheid in de opvang, de positie van nareizigers en de strafbaarstelling van illegaal verblijf. De opeenstapeling van eisen en de ongelijke behandeling van asielzoekers met een A- of B-status staan op gespannen voet met artikel 8 en 14 van het EVRM en het Kinderrechtenverdrag. De strafbaarstelling van illegaal verblijf kan ertoe leiden dat mensen die al in een kwetsbare situatie zitten geen medische hulp durven zoeken en zich niet tot instanties wenden als zij slachtoffer zijn van uitbuiting of mensenhandel.

Monique Kremer van de Adviesraad Migratie ziet verschillende pijnpunten in de asielwetsvoorstellen.  Kremer sloot aan bij veel punten die de sprekers die haar voorgingen inbrachten. Volgens de Adviesraad zijn de asielwetsvoorstellen onvoldoende onderbouwd en botsen ze met de invoering van het EU Asiel- en migratiepact. Daarnaast zetten de wetsvoorstellen de uitvoerende organisaties verder onder druk. De beperkingen van gezinshereniging zijn juridisch uiterst kwetsbaar. De strafbaarstelling van onrechtmatig verblijf is om meerdere redenen problematisch. De Adviesraad wil voorkomen dat mensen onder de radar blijven.

Senatoren vroegen onder meer naar wat er volgens de deskundigen nodig zou zijn om de asielketen wél op orde te brengen. Ook was er een vraag over welke juridische procedures te verwachten zijn, waarom gezinshereniging een wachttijd kent van twee jaar en of het loont om minderjarigen vooruit te sturen om zo gezinshereniging af te dwingen. Daarnaast was er zorg over de kwetsbaarheid van asielzoekers en in hoeverre strafbaarstelling van illegaliteit de gemeenten zou helpen. Senatoren vroegen ten slotte naar de capaciteit van gevangenissen, hoeveel implementatietijd realistisch zou zijn en details over de samenhang met het Asiel- en migratiepact van de Europese Unie.

Meer informatie over de deskundigenbijeenkomst, inclusief terugkijklink, is hier te vinden.