Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej

Z okazji przypadającej w tym roku 85. rocznicy Zbrodni Katyńskiej, Sejm ustanowił 2025 Rokiem Polskich Bohaterów z Katynia, Charkowa, Miednoje, Bykowni i innych miejsc. Instytucje podległe Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego, realizując politykę pamięci, zaplanowały łącznie ponad 200 wydarzeń upamiętniających rocznicę.

Wiosną 1940 r. radzieckie NKWD zamordowało prawie 22 tys. obywateli polskich. Wśród nich znalazło się 14,5 tys. jeńców wojennych - oficerów służby czynnej i rezerwy, policjantów, funkcjonariuszy straży granicznej, KOP oraz straży więziennej - z obozów w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie oraz 7,3 tys. więźniów ze wschodniej części Polski. Prawie 3,5 tys. polskich więźniów zostało aresztowanych i zamordowanych przez NKWD na terenie obecnej Ukrainy.

Jeńców z obozu kozielskiego rozstrzelano w Katyniu, który stał się symbolem zbrodni. Jeńcy ze Starobielska ponieśli śmierć w Charkowie, a z Ostaszkowa - w Kalininie (ob. Twer). Ciała zamordowanych w Kalininie przewożono następnie do Miednoje i złożono w masowych grobach. Egzekucje więźniów przeprowadzano także w więzieniach NKWD w Mińsku, Kijowie, Charkowie, Chersoniu oraz innych miejscach na terenie ZSRR. Liczba wszystkich ofiar do dziś nie została ustalona.

13 kwietnia 1943 r. Niemcy podali informację o odkryciu w lesie katyńskim masowych grobów. Rząd RP na uchodźstwie zwrócił się do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża z prośbą o wyjaśnienie sprawy. Na początku 1944 r. do Katynia przysłano komisję z udziałem lekarzy sądowych. Przewodniczył jej Nikołaj Burdenko, naczelny lekarz Armii Czerwonej. Sporządzony przez komisję raport całą winę za zamordowanie polskich jeńców w Katyniu przypisał Niemcom. Do grobów podrzucono "dowody", które miały świadczyć, że egzekucje nastąpiły jesienią 1941 r., czyli w czasie, gdy na terenach tych znajdowali się Niemcy.

Pod koniec rządów Michaiła Gorbaczowa do popełnienia zbrodni katyńskiej przyznał się Związek Radziecki. 13 kwietnia 1990 r. w komunikacie agencji TASS oficjalnie potwierdzono, że polscy jeńcy wojenni zostali rozstrzelani wiosną 1940 r. przez NKWD.

W 2000 r. otwarto cmentarze w Charkowie, Katyniu i Miednoje, zaś w 2012 r. - w Bykowni koło Kijowa.

Pamięć o Zbrodni Katyńskiej

Instytucje podległe Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w tym m.in. uczelnie artystyczne, szkoły muzyczne i plastyczne, archiwa państwowe, muzea, filharmonie i opery, od początku roku zaplanowały łącznie ponad 200 wydarzeń upamiętniających 85. rocznicę Zbrodni Katyńskiej.

1. Państwowe Szkoły Muzyczne - cykl koncertów w Warszawie, Gdańsku, Łodzi, Krakowie, Wrocławiu, Poznaniu, Lublinie, Katowicach, Białymstoku, Toruniu, Kielcach, Opolu, Rzeszowie i Szczecinie (marzec - kwiecień)
2. Zespół Śpiewaków Miasta Katowice Camerata Silesia - koncert chóralny z utworami żałobnymi, w tym "Requiem canticorum" Jamesa Whitbourna na chór, organy i saksofon sopranowy (12 kwietnia)
3. Opera i Filharmonia Podlaska - koncert Wielkopostny | "Per musicam ad sacrum" - wykonanie utworów sakralnych i patriotycznych (16 kwietnia)
4. Orkiestra Symfoniczna im. Karola Namysłowskiego w Zamościu - koncert z udziałem orkiestry oraz recytacja poezji katyńskiej (1 września)
5. Filharmonia Kaliska - koncert symfoniczny poświęcony 85. rocznicy Zbrodni Katyńskiej z udziałem solistów oraz chóru Filharmonii (14 listopada)

1. Szkoły plastyczne w Polsce - ekspozycje poświęcone pamięci Zbrodni Katyńskiej, m.in. w Warszawie, Gorzowie Wielkopolskim, Częstochowie, Krośnie, Dąbrowie Górniczej, Zduńskiej Woli, Jarosławiu, Nałęczowie, Nowym Wiśniczu, Tarnowie, Kielcach, Koszalinie, Olsztynie, Poznaniu, Szczecinie, Krakowie, Lublinie, Łomży i Zamościu.
2. Muzeum Narodowe w Lublinie - wystawa online o oficerach Wojska Polskiego Zamordowanych na Wschodzie (kwiecień)
3. Archiwum Państwowe w Gorzowie Wielkopolskim - wystawa online o ks. Witoldzie Andrzejewskim (kwiecień)
4. Archiwum Państwowe w Suwałkach - wirtualna wystawa na temat ofiar zbrodni katyńskiej (kwiecień)
5. Muzeum Historii Polski - wystawa "Polacy na Wschodzie - droga ku Golgocie" (maj)
6. Archiwum Państwowe w Kielcach - wystawa dokumentów archiwalnych dot. Katynia na portalu Archiwalne Opowieści: https://archiwalneopowiesci.ank.gov.pl/ w ramach cyklu "Spotkania ze źródłem archiwalnym" (28 maja)
7. Muzeum Śląskie w Katowicach - ekspozycja "Katyń - śladami pamięci"
8. Biblioteka Narodowa - multimedialna wystawa o Józefie Czapskim i jego twórczości
9. Centralne Muzeum Jeńców Wojennych - wystawa czasowa "Na nieludzkiej ziemi. Jeńcy polscy w ZSRR"
10. Muzeum - Dom Rodziny Pileckich - wystawa plenerowa IPN pt. "Nekropolia polskich oficerów w Charkowie Piatichatkach w fotografiach Andrzeja Świderskiego"
11. Panteon Górnośląski w Katowicach - wznowienie wystawy czasowej o Tadeuszu Pragłowskim
12. Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka - wystawa planszowa pt. "Zbrodnia katyńska"
13. Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej w Przemyślu - wystawa na temat ofiar Zbrodni Katyńskiej z garnizonu Przemyśl
14. Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim - wystawa pt. "Echa Zbrodni Katyńskiej"
15. Archiwum Państwowe w Częstochowie - galeria online, na której zaprezentowane zostaną skany dotyczące dr. Alfreda Franke, częstochowianina zamordowanego prawdopodobnie w Katyniu
16. Archiwum Państwowe w Warszawie - galeria online, poświęcona działalności Kazimierza Skarżyńskiego, który przewodniczył komisji w Lesie Katyńskim z ramienia Polskiego Czerwonego Krzyża w 1943 r.
17. Archiwum Narodowe w Krakowie - galeria fotografii, związanych z ekshumacją ofiar w 1943 roku i pracami komisji ekspertów, zaproszonej przez Niemców po odkryciu masowych grobów. Fotografie zostały przekazane w darze krakowskiemu Archiwum w 2023 roku i nie były jeszcze publikowane.

1. Bursa Szkolnictwa Artystycznego w Warszawie - projekcja filmu "Katyń" i prezentacja o pomnikach upamiętniających ofiary (marzec-kwiecień)
2. Wytwórnia Filmów Dokumentalnych w Fabularnych w Warszawie - prezentacja filmów "Las Katyński" oraz "Nie zabijaj" na portalu 35 mm (kwiecień)
3. Filmoteka Narodowa Instytut Audiowizualny - prezentacja filmów: "Katyń - utajniony raport" i "Polska Kronika Filmowa. Katyń, Charków, Miednoje" (13 kwietnia)
4. Państwowa Szkoła Sztuki Cyrkowej w Julinku - projekcja filmu "Katyń" (14 kwietnia)
5. Panteon Górnośląski w Katowicach - prezentacja archiwalnych filmów o ekshumacjach ofiar w Katyniu
6. Muzeum Dzieci Polskich- ofiar totalitaryzmu - film dokumentalny pt. "Spadkobiercy Prometeusza" o losach rodzin ofiar zbrodni katyńskiej
7. Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej w Przemyślu - film poświęcony pamięci mjr inż. Kazimierza Jackowskiego, przedwojennego współzałożyciela i pierwszego dyrektora Muzeum Techniki i Przemysłu zamordowanego w Katyniu
8. Narodowe Muzeum Techniki - film poświęcony pamięci mjr inż. Kazimierza Jackowskiego

1. Centrum Mieroszewskiego - promocja książki pt. "Poczet katów katyńskich" Nikity Pietrowa

1. Muzeum Narodowe w Szczecinie - prelekcje
2. Muzeum Narodowe w Lublinie - prelekcje związane z pamiątkami po zamordowanych oficerach
3. Panteon Górnośląski w Katowicach - panel dyskusyjny: pamięć rodzinna przedstawicieli Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Rodzina Policyjna 1939
4. Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej w Przemyślu - konferencja naukowa pn. "Katyńczycy garnizonu Przemyśl"
5. Instytut Solidarności i Męstwa im. W. Pileckiego - seria debat naukowych poświęconych międzynarodowej recepcji oraz kształtowaniu pamięci o zbrodni katyńskiej
6. Archiwum Państwowe w Kaliszu - prelekcja dr. Krystiana Bedyńskiego, poświęcona Kaliszanom - ofiarom Zbrodni Katyńskiej

​​​​​​​

1. Państwowa Bursa Szkół Artystycznych w Poznaniu - wieczornica poświęcona pamięci ofiar Zbrodni Katyńskiej (kwiecień)
2. Akademia Sztuk Teatralnych im. Stanisława Wyspiańskiego w Krakowie - nagranie i publikacja wierszy poświęconych Zbrodni Katyńskiej (kwiecień)
3. Centralne Muzeum Jeńców Wojennych - cykl edukacyjny "Zbrodnia katyńska. Fakty znane i nieznane" - lekcje stacjonarne w siedzibach Muzeum w Opolu i Łambinowicach oraz online (kwiecień-maj)
4. Muzeum - Dom Rodziny Pileckich - cykl lekcji muzealnych o tematyce katyńskiej
5. Muzeum - Dom Rodziny Pileckich - przeprowadzenie w szkołach kampanii promującej konkretną postać - ofiarę zbrodni katyńskiej, związaną z Ziemią Ostrowską oraz uroczystości miejskie przy Mauzoleum "Córką i Synom Ziemi Ostrowskiej zamordowanym w latach 1939-1956"
6. Centrum Mieroszewskiego - promocja portalu internetowego "Katyń Pro Memoria" z wirtualnym spacerem po nekropoliach katyńskich
7. Muzeum Narodowe w Lublinie - prelekcje związane z pamiątkami po zamordowanych oficerach