Waterzekerheid van morgen: Voldoende schoon water voor iedereen

Waterzekerheid van morgen: Voldoende schoon water voor iedereen

Oratie Michelle van Vliet

Op 4 september 2025 houdt Michelle van Vliet, hoogleraar Waterkwaliteit en Duurzame Watersystemen haar oratie, getiteld 'Waterzekerheid van morgen: Voldoende schoon water voor iedereen'. In het tijdperk van klimaatverandering en een groeiende wereldbevolking is er een uitdaging die vaak over het hoofd wordt gezien: slechte waterkwaliteit. We interviewden Van Vliet over waarom waterkwaliteit zo vaak wordt onderbelicht, hoe klimaatextremen het probleem verergeren en waarom geïntegreerde oplossingen noodzakelijk zijn.

Waterkwaliteit is het 'onzichtbare deel van de waterproblematiek'. Waarom wordt het vaak over het hoofd gezien?

"Andere water-gerelateerde uitdagingen zoals overstromingen en droogte trekken vaak veel meer aandacht omdat ze heel zichtbaar zijn. Waterkwaliteitsproblemen daarentegen zijn grotendeels onzichtbaar, waardoor ze gemakkelijk te negeren zijn. Wel zien we bijvoorbeeld algenbloei tijdens warme, droge periodes of vissterfte door lage zuurstofniveaus of vervuiling, maar de bredere achteruitgang van de waterkwaliteit in rivieren, meren en grondwater blijft voor het oog onopgemerkt. Door hun onzichtbare karakter denk ik dat waterkwaliteit-gerelateerde risico's voor mens en natuur sterk onderschat worden."

Klimaatextremen zijn geen toekomstscenario's meer, maar een nieuwe realiteit. Hoe veranderen droogte en hittegolven ons denken rondom schoon water?

"Klimaatextremen zorgen voor een uitdaging voor de voorziening van voldoende water van geschikte kwaliteit. Droogteperioden verminderen niet alleen de beschikbaarheid van water, maar zorgen ook dat watervraag toeneemt, vooral voor irrigatie en huishoudelijk gebruik. Tegelijkertijd verslechtert waterkwaliteit tijdens droogte en hittegolven. Hierdoor kan het beschikbare water onbruikbaar worden voor bepaalde doeleinden, zoals koeling van energiecentrales vanwege te hoge watertemperatuur of irrigeren van gewassen vanwege te hoge zoutwaarden. Daarom is het zo belangrijk om beter te begrijpen hoe veranderingen tussen waterbeschikbaarheid, -kwaliteit en gebruik door sectoren op elkaar inwerken.

We hebben oplossingen nodig voor het verbeteren van zowel de beschikbaarheid als de kwaliteit van water, vooral nu hittegolven en periodes van droogte steeds vaker voorkomen. Bovendien zien we ook meer zware regenbuien, wat kan zorgen voor riooloverstorten die de kwaliteit van het oppervlaktewater ernstig kunnen aantasten. Tijdens droge periodes accumuleren op landbouwgronden vervuilende stoffen vanuit mest, kunstmest of bestrijdingsmiddelen. Dat kan tijdens een daarop volgende hevige regenbui allemaal afstromen naar rivieren, meren en grondwater, waardoor de vervuiling plotseling toeneemt."

Vanwege hun onzichtbare karakter worden waterkwaliteit-gerelateerde risico's voor mens en natuur sterk onderschat.

Ondanks de reputatie van Nederland als wereldleider op het gebied van waterbeheer, staan we voor hardnekkige uitdagingen bij het realiseren van schoon water. Waarom schiet Nederland hier nog steeds tekort?

"Nederland is een zeer dichtbevolkte regio met een intensieve landbouw, industrie, stedelijke gebieden en verkeer, die allemaal bijdragen aan een hoge belasting van vervuilende stoffen. Een groot deel van deze stoffen komt uiteindelijk in onze oppervlakte- en grondwatersystemen terecht. Daarnaast was er afgelopen jaren een gebrek aan een gevoel van urgentie, beperkte sturing vanuit de overheid, evenals inadequate beleidsontwikkeling en -uitvoering."

Veel van de huidige inspanningen leunen op harde infrastructuur om de waterkwaliteit te verbeteren. Maar de waarde van met de natuur geïntegreerde oplossingen wordt steeds meer erkend. Wat is jouw visie hierop?

"Deze zogeheten 'nature-based solutions' bieden veelbelovende strategieën ten behoeve van betere beschikbaarheid en kwaliteit van water. Bijvoorbeeld bufferstroken, die als natuurlijke filters kunnen fungeren en inzet van begroeiing langs rivieren om schaduw te bieden, wat helpt om watertemperatuur tijdens hittegolven beter te reguleren en verslechtering in waterkwaliteit (o.a. door algenbloei) te verminderen.

Het is uiteraard ook essentieel dat we ons veel sterker richten op het verminderen van de bronnen van verontreiniging. Wat er aan verontreinigingen niet in komt bij de bron, hoeft dan later ook niet meer uit. Dat is beter dan zo zwaar in te zetten op harde, technologische oplossingen om water te behandelen. "

In plaats van voortdurend te proberen ons watersysteem aan te passen aan landgebruik of menselijke behoeften, zouden we meer in harmonie moeten werken met de natuurlijke grenzen van die systemen.

Hoe ziet het watersysteem van de toekomst er volgens jou uit?

"We hebben echt een verschuiving nodig naar een meer klimaatbestendig watersysteem. Dat betekent dat we moeten zorgen voor voldoende oppervlakte- en grondwater van geschikte kwaliteit als bron voor mens en natuur en dat we hier gezamenlijk zorg voor dragen. Iedereen heeft daar in een rol: overheden, burgers, drinkwaterbedrijven, boeren, industrieën en natuurorganisaties. Zo'n watertransitie is nodig voor een duurzaam beheer van onze waterbronnen. Ook tijdens klimaatextremen zoals droogte, hittegolven en hevige regenval, die allen steeds vaker voorkomen. Dat betekent dat we zowel de beschikbaarheid van water moeten verbeteren, bijvoorbeeld door meer water vast te houden, als de waterkwaliteit, met name door vervuiling bij de bron te verminderen. Verder is het ook belangrijk om watergebruik in alle sectoren terug te dringen door waterbesparende maatregelen en efficiënter watergebruik (bijvoorbeeld druppelirrigatie).

Wat belangrijk is, is dat we stoppen met proberen land- en watersystemen voortdurend om te buigen zodat ze passen bij onze voorkeursbestemmingen. In plaats daarvan moeten we het landgebruik meer afstemmen op de natuurlijke kenmerken van het landschap. Dat betekent ook dat we de natuurlijke grenzen van onze watersystemen meer moeten respecteren. Door te werken met die natuurlijke grenzen in plaats van voortdurend te proberen ze te hervormen, kunnen we een watersysteem opbouwen dat veel veerkrachtiger is tegen extremen in zowel kwantiteit als kwaliteit."