Święto Konstytucji 3 Maja

W tym roku obchodzimy 234. rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Uchwalona w 1971 r. była pierwszą w Europie i drugą na świecie, po konstytucji Stanów Zjednoczonych, spisaną ustawą zasadniczą, która regulowała zasady funkcjonowania państwa oraz określała prawa i obowiązki obywateli. W państwowych obchodach święta na pl. Zamkowym w Warszawie weźmie udział Marta Cienkowska, podsekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Konstytucja 3 Maja, uchwalona 3 maja 1791 roku przez Sejm Czteroletni (1788-1792), była próbą ratowania Rzeczypospolitej Obojga Narodów po I rozbiorze (1772 r.). Miała ograniczyć ingerencję zewnętrzną, odrzucić protektorat Rosji i wzmocnić państwo. Wprowadzała nowoczesny model monarchii konstytucyjnej, który w wielu krajach Europy został przyjęty dopiero w XIX wieku.

Twórcami Konstytucji byli król Stanisław August Poniatowski, Ignacy Potocki - przywódca Stronnictwa Patriotycznego, ksiądz biskup Hugo Kołłątaj oraz marszałek Sejmu Czteroletniego Stanisław Małachowski.

Dokument składa się z uroczystej preambuły oraz 11 artykułów, które regulują podstawowe zasady ustrojowe, kształt przyszłego rządu, kwestie gospodarcze i społeczne, a także określają miejsce kościoła w państwie.

Konstytucja obowiązywała zaledwie rok. Jej upadek nastąpił po przystąpieniu króla Stanisława Augusta Poniatowskiego do konfederacji targowickiej - aktu zdrady przygotowanego w Petersburgu i podpisanego w 1792 roku w Targowicy. W wyniku wojny z Rosją i kolejnego rozbioru Polski w 1793 roku, Konstytucja 3 Maja została formalnie zniesiona, a jej oryginały były systematycznie niszczone.

W czasach II wojny światowej Święto Konstytucji 3 Maja zostało zdelegalizowane, a po wojnie władze komunistyczne nie przywróciły jego obchodów, zastępując je świętem 1 maja. Oficjalnie zniesione w 1951 roku, powróciło do kalendarza narodowych uroczystości dopiero po powstaniu "Solidarności" - 3 maja 1981 roku. Od 1990 roku znów jest jednym z najważniejszych polskich świąt narodowych.

Oryginały Konstytucji 3 Maja

W Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie przechowywane są trzy unikatowe egzemplarze Konstytucji 3 Maja. Pierwszy to tekst z tzw. Metryki Litewskiej, ocalony w Bibliotece Królewskiej. Drugi pochodzi z Archiwum Publicznego Potockich. Trzeci egzemplarz Konstytucji jest częścią liczącego 25 tomów Archiwum Sejmu Czteroletniego. Zbiór ten, zabezpieczony przez jednego z sekretarzy sejmowych, Antoniego Siarczyńskiego, trafił w 1808 r. do Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie. Po rozwiązaniu tej instytucji w 1832 r. wywieziono go do Rosji, skąd powrócił do Polski w ramach rewindykacji archiwaliów dopiero w 1964 r. W Archiwum Głównym Akt Dawnych zachował się również urzędowy druk tekstu Ustawy Rządowej z wpisem do akt grodzkich warszawskich, potwierdzony pieczęcią i podpisem pisarza grodzkiego.

Konstytucja 3 Maja 1791 r. została wyróżniona prestiżowym Znakiem Dziedzictwa Europejskiego, wpisanym na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata.

W sobotę, 3 maja br., w godzinach 12.00-16.00 w siedzibie Archiwum Głównego Akt Dawnych przy ul. Długiej 7 w Warszawie będzie można zobaczyć jedyne na świecie oryginalne rękopisy Konstytucji w ramach corocznego Dnia Otwartego. Oprócz oryginalnych dokumentów, zgromadzonych pod specjalną opieką konserwatorów, zobaczyć będzie można także inne unikatowe akta - m.in. rękopisy listów króla Stanisława Augusta oraz uniwersały marszałków sejmowych. W programie przewidziano również projekcję filmu dokumentalnego autorstwa prof. Anny Grześkowiak-Krwawicz, który przybliży kontekst powstania Konstytucji i sytuację geopolityczną ówczesnej Polski.

Instytucje kultury zapraszają w weekend majowy